Sa Babuyan ar Manukan (Part 2)

 

 Sa Babuyan ar Manukan (Part 2)

 

Heto ako ngayon, sakay ng isang bus, umiiyak, hindi alam ang aking patutunguhan.

Nadinig yata ng katabi kong matandang babae ang aking paghikbi, kinausap niya ako. “Amang bakit ka umiiyak?”

Nilingon ko siya, kahit tumutulo ang aking luha ay nagawa ko pa ring ngumiti dahil sa may nag-aalala sa akin, naalala ko tuloy ang aking ina. Hindi ako makasagot, hindi ko alam kung magsasabi ako ng totoo.

“May problema ka ba amang? Bakit may pasa ka sa mukha? Anong nangyari sa iyo?”

Mukha naman sinsero ang pag-aalalang iyon ng matanda kaya nagtapat na ako. “Naglayas po ako, hindi ko na po matiis ang pag-kontrol sa buhay ko ng aming kuya. May nagawa po akong kasalanan, alam ko po kaya nasuntok niya ako,”

“Ano bang kasalanan  ang nagawa mo, malaki ba?” tanong ng aleng matanda.

“Siguro po malaki, taliwas pa kasi sa normal, may pagka imoral po. Bakla po ako nanay,” sabi ko sa matanda. Humingi naman ako ng permiso para tawagin siyang Nanay bilang paggalang. “Kaya ko pong tiisin ang pisikal na sakit, pero hindi ang aking kalooban, hindi ko po kaya ang kanyang pangungutya, pinipilit po niya akong magpaka-lalaki, pero ano po bang magagagwa ko kung ipinanganak akong bakla, Kasalanan ko po ba na maging bakla ako?”

“Iba po ang trato niya sa amin, lalo na sa akin. Apat po kami at si Kuya ang panganay. Siya ngayon ang nasusunod sa tahanan namin.”

“Nasaan ba ang mga magulang mo anak?”

“Pareho po silang OFW, sa ibang bansa po nagtatrabaho, Si Kuya po, bilang panganay, ay sa kanya kami inihabilin. Okay lang po naman sa amin, pero mas mahipit pa siya sa magulang namin.”

“Nauunawaan naman kita, nauunawaan ko rin ang kuya mo, pero hindi ko naman pwedeng sabihin na tama ang kuya mo o kaya ay ikaw dahil hindi ko alam ang nangyayari. Eh saan naman ba ang tungo mo?”

“Wala nga po akong tiyak na patutunguhan, basta na lang po ako sumakay sa bus na ito.;

“Naku mahirap iyan iho. Alam mo naman delikado kung magpapalaboy-laboy ka. Hindi kaya dapat ka nang bumalik sa inyo? Palagay ko ay maghahanap din sila sa iyo, mag-aalala sila sa iyo lalo na kapag nalaman ng parents mo ang paglalayas mo. Baka hindi sila matahimik sa ibang bansa.”

“Alam ko po iyon, pero sa ngayon, gusto ko po munang makalayo kahit na ilang araw lang po.”

“Eh kung gusto mo, sumama ka na lang sa akin, doon ka muna pansamantala, yung nga lang, baka hindi ka sanay sa liblib na lugar.”

“Talaga po! Naku marami pong salamat Nanay…”

“Tawagin mo na lang akong Nanay Sela anak.”

“Maraming-maraming salamat po at nagtiwala ka agad sa akin, huwag ka pong mag-alala sa akin, mabuti po akong tao. Tutulong po ako sa mga gawain, promise po, marami akong alam na gawaing bahay.”

“Naku… ano nga palang pangalan mo?”

“Michael po, pero Mikel na lang po, iyan po kasi ang tawag sa akin.”

“Alam mo Mikel, hindi kita isasama para gawing katulong, nag-aalala lang ako sa iyo na baka ka mapahamak. Pero tiis ka lang ha.”

-----o0o-----

Papasikat pa lang ang araw nang dumating kami ng Siniloan, Sasakay pa pala kami ng jeep papunta namang Sta. Maria, doon daw naninirahan si Nanay Sela.

Malayo-layo rin ang aming ibiniyahe mula sa Siniloan, sa iang halos kokonti lang ang bahay kami bumaba at tila nasa paanan lang kami ng bundok, mukha ngang malayo sa kabihasnan dahil ang centro na nadaanan namin ay malayo pa sa pinuntahan namin. Bihira ang mga sasakyan dumaraan, mas marami pa ang bisikleta at motor.

“Ang ganda po dito Nanay Sela, tahimik at ang sarap ng hangin dahil sa maramig puno.”

“Sana nga ay tumagal ka rito at hindi mainip.”

“Sa inyo po ba ang nababakurang lupa.”

“Oo at malawak iyan, Ito pa lang ang nababakuran ko. Malawak pa ang likoran.” sabi pa ni Nanay Sela. Itinuro pa niya ang iba niyang lupa. Simula raw sa dulo ng bakod hanggang sa isang puno ng kamatsile na ewan ko kung  ilang kilometro ang layo ay sa kanila raw.

“Eh Nanay Sela, sino nga po pala ang kasama mo dito sa bahay?”

“May mga anak ako, pero lahat sila ay sa Maynila na nanirahan simula ng makapagtrabaho roon at makapag-asawa, ayaw nila sa pagsasaka at paghahayupan. Ang kasama ko ay ang isa kong pamangkin at isang bale katulong ko sa aking babuyan at manukan. Tayo na munang pumasok sa loob at doon tayo magkwentuhan, makapag-almusal na pati tayo.”

“Saan nga po pala kayo galing?”

“Dinalaw ko ang mga anak ko, birthday din kasi ng isa kong apo. Sendong, nasaan ka. Halika muna rito, may niluto ka bang pagkain?”

“Sandali lang po Tiya Sela, nariyan na po.”

Pumasok ang isang lalaki na may matipunong pangangatawan, hindi katangkaran, dahil sa tantya ko ay nasa 5’6” lang may kaitiman, yun bang tinatawag na mulato, yung mas maitim sa moreno. Pero grabe, ang tangos ng ilong, may dimples sa magkabilang pisngi, nangungusap ang mga mata, sa madaling salita ang gwapo, sus ko po, parang gusto ko nang dito na manirhan. Umandar na ang aking kabaklaan.

“Eh bumili lang po kami ni Dindo ng pandesal, hindi naman po namin alam na umaga kayo darating.”

“Me dala akong ulam na luto na, padala ng anak ko, initin mo na lang at magsaing ka na muna para makakain na rin kayo, Nasaan nga pala si Dindo?”

“Nagpapakain po ng mga baboy, tawagin ko po ba?”

“Hwag na, hayaan mo na lang. Siya nga pala si Mikel, dito muna siya pansamantala. Naglayas daw sa kanila at hindi alam kung saan pupunta, isinama ko na muna dito dahil nag-aalala akong mapahamak lalo na at hindi taga-rito.”

-----o0o-----

Habang naghihintay kami na maluto ang sinaing ay nagkwentuhan pa kami ni Nanay Sela. Nalaman ko na ang pinabubuwisan lang daw niya ang lupa niya sa mga magsasakang gustong magtanin, may parte siya sa bawat ani. Gulay, kamoteng kahoy, palay ang mga itinatanim. May sagingan din sila sa bandang likoran.

Isinama niya ako doon sa babuyan nila, Malayo naman sa kabahayan at ang dumi ay patuloy na inaanod dahil sa bukal na tubig buhat sa bundok, diretso sa poso negro na ginawa para talaga sa mga baboy.

May mga baboy ramo sila. Ang kulungan nila ay hindi sementado, putik dahil doon ang gusto nila, yung ibang baboy ay sa banglat. Mas mahal daw ibenta ang baboy ramo.

Doon ko nakilala si Dindo. May magaganda palang lalaki na nakatago sa bulubunduking lugar na ito. Gaya ni Sendong, magandang lalaki si Dindo, matipuno rin ang katawan, mas maliit kesa kay Sendong, pero nang madako ako sa kanyang harapan ay parang naglaway ako kaagad. Grabe, bakat na bakat ang bukol sa harapan. Siya pala ang sinasabing bale katulong at si Sendong ang pamangkin, anak daw ito ng bunso nilang kapatid.

Baksyon lang daw kaya nakakatulong sa pagbababuyan, kapag pasukan na ay kumukuha daw si Nanay ng ibang makakaulong.

Nagtungo rin kami sa taiman nila ng saging. May mga gulay din tulad ng okra, sili, talong at iba pa na para pangsarili lang. Ang kwento ni Nanay Sela ay hindi raw kayang libutin ng dalawang oras lang ang lupang kanyang nasasakop.

-----o0o-----

Nakaraos naman ang maghapon ko, halos hindi ko naalala ang mga naiwan ko sa Pasig. Matapos maghapunan, nagprisinta na ako ang maghuhugas ng kinanan. Hinayaan na lang ako ni Nanay Sela. Samantala, sina Sendong at Dindo ay nasa may harapan ng bahay. Meron doon tila bahay kubo na pahingahan o tambayan nila kapag wala nang ginagawa, doon sila nagkwentuhan.

Pagkatapos kong makapagligpit ay nakihalubilo ako sa kanila, gusto ko kasi silang makilalang mabuti. Si sendong pala ay college na samantalang si Dindo ay huminto na nang pag-aaral dahil sa wala na raw ipag-paaral ang magulang, taga Masbate pala ito.

Pagsapit nang alas-otso ay nag-aya nang matulog si Dindo, maaga daw silang gumigising dahil sa maglilinis daw sila ng kulungan ng baboy at magpapakain din. Ganon din naman si Sendong na lilinisin din ang kulungan ng manok at pakakainin din. Simple lang ang trabaho nila, pero mabaho hehehe, minsan daw, ang amoy ni Dindo ay amoy baboy na, natawa naman ako.

Pero wala naman akong masangsang na naamoy, malayo-layo rin naman sa kabahayan ang babuyan at manukan, peo hindi naman talaga mabaho. Siguro dahil ang dumi ay dumadaloy sa kanal at diretso sa isang poso negro at diretso ang agos ng tubig.

Magkasama sa isang silid sina Dindo at Sendong. Sa isang malit na silid na katabi lang naman ng silid nina Sendong ang pinagamit sa akin. Sa second floor naman ng bahay ang silid ni Aling Sela.

Sa aking pag-iisa, ay naalala ko ang aking Papa at Mama, pati na ang mga kapatid ko. Naghihintay ako ng text man lang, iniisip kong mag-aalala sila kahit papano, pero wala ni isang text kahit pa mula kay Ate Liza na siyang nakakaundo ko sa bahay. Pero, wala, ibig sabihin ay hindi nila ako hinahanap.

Napaiyak ako, gusto ko sanang tawagan si Mama, pero hindi ko na itinuloy, ayaw ko rin naman silang mag-alala sa akin. May tumulong luha sa aking pisngi, hindi ko namalayan na umiiyak na pala ako. Nakatulugan ko na ang pag-aalala kong iyon.

-----o0o-----

Day 2 sa Farm at Babuyan ni Nanay Sela.

Nadinig kong may kumikilos sa labas. Naalala kong maaga nga pala silang gumigising. Bumangon na rin ako. Nagluluto na ng agahan si Sendong.

“Sendong, may maitutulong ba ako sa iyo?” tanong ko kay Sendong. Nakakahiya kasi, hindi naman ako bisita rito, sampid lang ako kaya dapat lang na kumilos ako.

“Naku, kayang-kaya ko na ito Mikel. Sinangag lang naman, pritong itlog at tuyo ang niluluto ko. Mamaya kung gusto mo, mag-harvest tayo ng mga itlog, turuan kita nang pamimili kung small, medium, large o jumbo. Me mga kukuha nito maya-maya lang,” sabi ni Sendong.

“Ihanda ko na lang ang mesa. Sabay-sabay ba kayong kumakain?”

“Mabuti pa nga. Maya-maya lang ay bababa na si  Tiya Sela, lalabas na rin si Dindo. Sabay-sabay na tayong kumain.”

Nang mai-ayos ko ang pinggan at tasa ay naupo na ako, pinagmasdan ko si Sendong. Ang ganda ng katawan talaga niya, ang gwapo talaga.

Sandali pa at lumabas naman si Dindo, isa pa ring gwapong nilalang. Haay, nagiging salawahan tuloy ako, hindi ko na alam kung sinong pipiliin ko hehehe.

Nagdiretso ng banyo si Dindo, nadinig ko pa ang tunog na kanyang pag-ihi. Kasunod na rin si Nanay Sela.

“Gising ka na pala Mikel, nakatulog ka ba nang mahimbing?” bati ni Nanay Sela.

“Mahimbing po naman ang tulog ko, kaya lang medyo natagalan bago ako naidlip. Iniisip ko po yung nangyari sa akin at ang Mama at Papa ko po.”

“May tumawag na ba sa iyo o nag-text man lang?”

“Wala nga po eh, bale wala po yata ako sa amin. Pasensya na po kayo Nanay, baka po magtagal ako rito.”

“Walang problema sa akin iyon. Pero, malapit na uli ang pasukan, paano iyan? Anong grade mo na ba?”

“Grade 10 po ako pagpasok.”

“Ah okay. Pwede ka namang dito pumasok, kung talagang hindi ka na nila hahanapin, pero sigurado naman akong hahanapin ka nila. Wika nga eh, aso man na nawala ay hinahanap ng nag-aalaga, tao pa kaya? Huwag ka nang malungkot.”

Nakaluto na si Sendong, inilapag na niya ang tuyo at pritong itlog sa mesa, pati na ang sinangag.

“Hala, tayo’y kumain na.”

“Nay, ako na po ang bahalang maghugas ng kinanan natin, tapos tutulong po ako kay Sendong sa pag-harvest ng itlog mamaya.”

“Ako na ang bahala dito, baka naman manghina na ako kung wala akong gagawin. Sige, tulungan mo na lang siya nang hindi ka mainip.”

-----o0o-----

Sumunod ako kay Sendong na nauna nang nagtungo ng poulty. Ang dami nilang manok, ang daming kulungan at ang haba pa.

Nakabukod ang mga paitlugin, ganon din yung para katayin. Nakakatuwang mamulot ng itlog. May nakita pa akong gumugulong na itlog. Ngayon lang ako nakakita na ang balat ay malambot pa. Kaya pala hindi nababasag pag labas, tapos gugulong pa para doon sa labas babagak.

“Sendong, saan binebenta ang mga itlog?” tanong ko,  Ngayon ko lang napansin na butas sa harapan ang maong na short ni Sendong. Pinutol iyon na pantalon na ginawa na lang short. Doon pa sa malapit sa pundilyo, sa parteng singit, tila nga lumilitaw na rin ang itlong niya. Doon na ako napatitig.

“Ah, may kukuha niyan mamaya, kami ang nagsusuply ng itlog sa isang tindera sa palengke. Sila rin ang kumukuha ng mga manok para katayin,” sagot naman Sendong.

Nang ma-harvest na namin, matagal-tagal din ang inabot namin sa pag-harvest. Tapos ay ilalagay namin sa tray. May kanya-kanya ring sukat ang tray, may small, medium, large at jumbo rin. Madali lang pala, basta sakto ang itlog sa lalagyan, halimbawa sa large, large na iyon, halata naman sa klase ng itlog, sa hawak at tingin pa lang alam na kung anong sukat.

Napasulyap na naman ako sa short ni Sendong, naisipan kong biruin hehehe. “Eh Sendong, yung kayang itlog mo, anong size,” sabay turo sa sumungaw na niyang itlog.

Napatingin naman siya sa harapan niya, natawa pa na nagkakamot sa ulo. “Sorry ha Mikel, hindi ko napansin. Pero jumbo iyan hehehe,” tugon niya. Napahiya man, ay dinaan na lang din sa biro. “Kaya pala kanina ka pa tingin ng tingin dito. Siguro gusto mo itong tikman, masabaw ito.”

“Bakit, ipatitikim mo ba?” Nakipagsabayan na ako ng biro pero kung tototohanin, bakit hindi.

Hindi muna siya umimik, nagpatuloy sa pagso-sort ng itlog. Naka 20 tray din kami. “Sendong, ilan ba ang alagang manok, kasi sa 20 tray na tig 30, ay 600 na, ibig sabihin 600 lang ang daming iyan?”

“Hindi, siguro ay kulang-kulang 1K. Hindi naman kasi lahat ay nangingitlog, me nililipasan na.”

Marami pa akong nalaman sa pag-aalaga ng manok, tinatandaan ko lahat iyon, tulad ng kaya pala may jumbo na itlog ay dahil sa matagal na iyong nangingitlog, yung bago-bago pa lang nangingitlog ay maliliit pa ang itlog.

Para mangitlog ay may mga ipinakakain sa kanila, nakahalo na raw iyon sa patuka. Kapag hindi na kayang mangitlog ay kinakatay na at ibinebanta, at ang tawag na daw ay ‘Cull”. Marami pa akong natutuhan, pero hindi ko na idedetalye pa dito.

Ipinasok na namin ang na-sort na itlog at maya-maya lang daw ay kukunin na ito ng kanilang suking buyer.

Ngayon naman ay maglilinis na si Sendong ng mga ipot ng manok, Kinailangan naming mag-suot nang face mask dahil maalikabok at maamoy. Si Sendong na lang daw ang maglilinis, ako na lang daw ang magpakain, iba-iba rin ang klase ng feeds, iba sa patabain, iba sa mga sisiw pa lang at iba rin sa paitlugin.

Para kaming naglalaro, nag-eenjoy talaga ako, tapos itong si Sendong ay madalas pang ididikit ang harapan sa akin kapag napapatuwad ako, na animo ay kinakantot na ako. Natutuwa naman ako hehehe. Sana lang ay totoo na hehehe.

Minsan na kumadyut siya ay nahawakan ko ang harapan niya, sapol na sapol hehehe. Ang putcha, matigas na. pinisil ko iyon, nasaktan yata kaya napa-sigaw. “Aray, bitiwan mo na, masakit!”

“Ikaw kasi, chupain kita riyan, nakita mo.”

“Talaga lang ha! Sige, mamaya, tapusin natin muna ito.”

Ang gagi, naniwala… sineryoso. Pero pwede rin, ang gwapo kaya niya hehehe.

Yun mga chicken dung, sabi niya o ipot ng manok ay ibinibilad niya, tinutuyong mabuti at isasako. Nabebenta raw ito, ang napagbentahan ay sa kanya na raw, bigay ng nang kanyang tiya Sela.

Mahirap din pala ang ganitong trabaho, dahil sa dami at lawak ng manukan, sa paglilinis pa lang ay matagal na. Inabot din kami ng magtatanghalian na, dalawa pa kami. Kaya lang daw mabagal ay dahil sa hindi pa ako sanay, tapos ay hinahaluan pa namin ng harutan.

Nasa bandang dulo na kami ng kulungan ng manok, hindi na kami tanaw mula sa bahay. Kung sabagay, sadya naman malayo ang manukan sa bahay. Hindi naman talaga mabaho, amoy feeds pa rin, saka walang langaw.

“Sendong, may gagawin pa ba dito?” tanong ko.

“Meron pa, sandali lang.”

Lumapit siya at isinandal ako sa gilid ng kulungan ng manok na kawayan. “Di ba sabi mo ay chuchupain mo ako, sige, gawin mo, pagbibigyan kita, ngayon pang libog ako.”

Ewan ko kung nagbibiro pa rin siya, pero iba kasi ang mata niya, parang nanlilisik, galit. Baka na-offend ko. Pero okay lang, gusto ko naman talaga, pero konting pakipot muna.

“Hoy Sendong ha, nagbibiro lang ako, paraan nga at babalik na ako sa bahay,” sabi ko sabay tulak ka kanya. Tatakbo na sana ako pero naharangan niya ako at muling naisandal, medyo nakulong pa ako dahil ikinalang niya ang palad niya sa magkabila kong side, tapos ay halos magkadikit na ang aming katawan, ramdam ko na nga ang kanyang matigas na ari sa aking hita eh.

“Akala mo nakikipagbiruan ako sa iyo hah! Nagkakamali ka,” wika pa niya. Inilapit na niya ang kanyang mukha sa aking mukha at tila hahalikan na ako.

 

 

…..Itutuloy…..